🔸از زمان میرزای شیرازی(ره) تا به امروز دو مکتب اصلی مطرح بوده است:
سبک اول: معروف به سبک اصحاب النجف است که مرحوم آخوند خراسانی محور بزرگان آن است.
سبک دوم: معروف به سبک اصحاب السامرا است که از دوره میرزای شیرازی و در سامرا آغاز شده است.
🔹شنیدهام كه یك دورهای راهها بسته شده بوده و ارتباطات قطع شده بوده و اصحاب میرزا كاری جز درس خواندن نداشتند و از همین رو درس، شش هفت ساعت طول میكشیده است.
🔸اصحاب سامرا مانند خود میرزا حالت تشکیکی داشتهاند که این مسأله درست برخلاف اصحاب النجف بوده است. اصحاب النجف بر خلاف اصحاب السامرا حالتی جزمگرایانه داشتهاند و اگر به عبارات کفایه مراجعه کنید میبینید که زبانی که آخوند در کفایه به کار برده است، زبان «این است و جز این نیست» و قطعیت جزمی است.
بعضی میگفتند ممثل نجفیها «انما» است و ممثل سامرائیها «لیت و لعلّ» و امثال اینها است.
🔹در بین شاگردان میرزا خصوصا سید محمد فشارکی بیشتر بر تدریس تمرکز داشت. مرحوم حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی در واقع شاگرد اصلی ایشان بوده است. حاج شیخ به قم میآید و توسط ایشان سبک یا مکتب قم تأسیس میشود. این حوزه بعد از زمان حاج شیخ، مقداری تحت تأثیر تفکرات سامرائی سید محمد فشارکی و بعد از ایشان تحت تأثیر مرحوم آقای بروجردی است.
🔸مرحوم آقای بروجردی سبک نویی را وارد میکنند که بیش از هر چیزی «تتبع» در آن نقش داشته است. این دو نفر را باید تأثیر گذارترین افراد بر مکتب فکری قم تا این دوره قلمداد کرد. در قم گروهی تحت تأثیر مرحوم آقای حاج شیخ بودهاند و گروهی دیگر تحت تأثیر مرحوم آقای بروجردی بودهاند. مباحث علمای بعدی قم بیشتر تحت تأثیر این دو شاخص مطرح میشود.
🔹مرحوم آقای بروجردی اصلا در سامرا نبودند، بلکه از شاگردان مطرح مرحوم آخوند خراسانی محسوب میشوند. ولی نکته مهمی که باید در مورد ایشان در نظر داشت استقلال فکری ایشان است. سبک فکری آقای بروجردی اساسا کاملا مستقل است.
🔸تأثیرات آقای بروجردی بر مکتب قم بیش از آنکه در اصول فقه نمایان باشد، در فقه آشکار شده است. اگر شما نگاهی به تعلیقات عروه مرحوم امام خمینی و مرحوم آقای گلپایگانی بیاندازید، میبینید که اکثریت قاطع این تعلیقهها از آقای بروجردی گرفته شده است و حتی بسیاری از حرفها عین نظریات مرحوم آقای بروجردی است که آقایان پذیرفتهاند و شاید بتوان گفت نزدیک به هفتاد درصد مطالب آقای بروجردی را پذیرفتهاند. همین مسأله به خوبی نشان دهنده تأثیر جدی آقای بروجردی بر فقه مکتب قم است.
🔹شنیدهام كه مرحوم آقای خوئی گفته بودند که وقتی میخواستم حاشیه عروه را بنویسم، حتما چند حاشیه را مد نظر داشتم و حتما مراجعه میکردم. این حاشیهها عبارت بودند از: حاشیه مرحوم سید ابوالحسن اصفهانی، حاشیه مرحوم نائینی، حاشیه مرحوم آل یاسین و حاشیة حاج شیخ علی جواهری. ایشان میگوید که فکر نمیکردم که کسی دیگر هم باشد که حرفی داشته باشد اما در اواسط مباحث صلات بود که حاشیه آقای بروجردی به دستم رسید و دیدم حرف دارد. بعد از آن بود که حاشیه را با ملاحظه حاشیه آقای بروجردی تنظیم کردم و بعد هم به قمستهای قبلی برگشتم و بخشهایی که بدون عنایت به حاشیه ایشان تنظیم شده بود را به حاشیه ایشان هم مراجعه کردم. از این جهت تأثیرات آقای بروجردی بر آقای خوئی کاملا محسوس است.
🔸در تهذیب الاصول مرحوم امام خمینی، آن اندازه که تأثیرات مباحث مرحوم حاج شیخ مشخص است، تأثیر چشمگیری از اصول فقه مرحوم آقای بروجردی نمیبینید.
درس گفتار: استاد سید محمد جواد شبیری