مصباح

???????????

✍چگونگی تهذیب نفس و قرب‌الی الله:

تهذیب نفس و خود سازی راه سعادت و رستگاری انسان است.

(قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَکَّی[اعلی/14]؛ هر کس خود را تزکیه کرد، رستگار شد)

(قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَکَّاها [شمس/9-10]؛ که هر کس نفس خود را پاک و تزکیه کرده، رستگار شده )

اما برای اقدام در خودسازی و جهاد بانفس به چند نکته اساسی باید توجه نمود:

1- همان گونه که در تربیت و سلامت بدن، ریاضت و ورزش لازم است، در خود سازی و تهذیب نفس نیز ریاضت و مبارزه با نفس ضرورت دارد.

2- همان گونه که در پرورش اندام، از نرمش و فعالیت‌های ساده و اندک آغاز می‌شود و به تدریج به ورزش‌های سنگین‌تر وارد می‌شوند، در تربیت روح نیز باید از اندک شروع کرد و به تدریج به مراحل بالاتر رسید.

3- همان طور که در ورزش بدنی، تداوم واستمرار لازم است، در ریاضت نفسانی نیز تداوم، شرط رسیدن به مقصد است. قرآن می‌فرماید:

(إِنَّ الَّذینَ قالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَیْهِمُ الْمَلائِکَةُ أَلاَّ تَخافُوا وَ لا تَحْزَنُوا[فصلت/30] به یقین کسانی که گفتند: پروردگار ما خداوند یگانه است، سپس استقامت کردند، فرشتگان بر آنان نازل می‌شوند که نترسید و غمگین مباشید).

علی(ع) می‌فرماید: (قلیلٌ مدوم علیه خیر من کثیر مملول منه؛[3] عمل اندکی که پیوسته باشد، بهتر است از بسیاری که تو را خسته و وامانده سازد).

در حدیث دیگری امام باقر(ع) می‌فرماید: (احب الاعمال الی اللَّه عز وجل ماداوم علیه العبد و ان قل؛[4] محبوب‌ترین کار نزد خدا، آن است که انسان بر آن مداومت کند هر چند اندک و ناچیز باشد).

4-  چنان که در سلامت جسم، فعل و ترک (دارو و پرهیز) هر دو با هم مؤثر است، در سلامت و تهذیب روح نیز فعل و ترک هر دو لازم است، بنابراین در کنار عبادت ها، باید دوری از محرمات و مکروهات نیز جدی گرفته شود. و چه بسا که ترک ها، مهم تر نیز باشند. ‌عالمان علم اخلاق می‌گویند: برای خودسازی ابتدا باید رذائل اخلاقی و اخلاق بد را از خود دور کرد، سپس‌درخت پاکی نشاند. بدیهی است با وجود صفاتی مانند حسد و کبر و خودپسندی و خودخواهی و شهوت رانی،‌ دست‌رسی به صفات پسندیده و انجام اعمال خیر بسیار مشکل خواهد بود.

5- مهم‌ترین چیزی که درجمیع مراحل باید رعایت شود، نیت و حضور قلب و اخلاص است. خداوند در قرآن بر این نکته تأکید دارد که در مسیر دین و پرستش بایستی اخلاص داشته باشید:

(وَ ما أُمِرُوا إِلاَّ لِیَعْبُدُوا اللَّهَ مُخْلِصینَ لَهُ الدِّینَ[بینه/5] به آن‌ها دستوری داده نشده بود جز این که خدا را با کمال اخلاص پرستش کنند).

6- یکی از امور مهم، محاسبه اعمال و کردار خود است. هر کسی که در این راه قدم‌برمی‌دارد، باید در اعمال و رفتار خود دقت کند و مراقب آن‌ها باشد و اگر دچار گناهی شد، توبه کند. در روایت‌آمده است: (حاسبوا أعمالکم قبل أن تحاسبوا؛[5] به اعمالتان رسیدگی کنید، قبل از این که در روز قیامت به آن‌رسیدگی شود).

? منابع:

[1]- معراج السعاده، ص 13.

[2]- بحارالانوار، ج 62، ص 54.

[3]- صبحی الصالح، نهج البلاغه، حکمت 444.

[4]- الکافی ج 2 ص82

[5]- بحارالانوار، ج 7، ص 126.