مصباح

?????

✍آیا حضرت امام عسکری (علیه السلام)، علی ابن بابویه را با تعبیر «شیخی و فقیهی» خطاب نموده‌اند؟

آیت‌الله العظمی شبیری زنجانی:

?مشهور است که حضرت عسکری (علیه السلام) به علی ابن بابویه، نامه‌ای نوشت و در آن از وی به «شیخی و فقیهی» تعبیر فرمود. (ن.ک: خاتمة المستدرک، ج۳، ص ۲۷۷) 

?به نظر من این نامه یا اساسا مجعول است، یا اصل آن درباره شخص دیگری بوده است. اشکالاتی که به نظر می‌آید، بعضی دلیل و بعضی مؤیّد است. 

✅ اما دلایل:

1️⃣اول اینکه علی بن بابویه حدود هفتاد سال بعد از حضرت عسکری (علیه‌السلام) وفات کرد و مشایخش امثال سعد بن عبدالله و عبدالله ابن جعفر حمیری بودند. او حتی احمد بن محمد بن عیسی را درک نکرده. با این اوصاف چگونه ممکن است چنین کسی در زمان حضرت عسکری (علیه السلام) رئیس شیعه باشد و آن حضرت با چنین تعابیری او را مورد خطاب قرار داده باشد؟ با در نظر گرفتن طبقه مشایخ علی بن بابویه و روایاتی که اخذ کرده، او در زمان حضرت عسکری علیه السلام یا اصلا به دنیا نیامده، یا کودکی خردسال بوده است. 

2️⃣دوم اینکه صدوق در چهار جای کتاب من لا یحضره الفقیه به نامه حضرت عسکری (علیه السلام) به صفّار اشاره می‌کند. در نامه‌ای که محل بحث است، توصیه حضرت به نماز شب ذکر شده و صدوق در هیچ یک از کتابهایش از جمله «ثواب الاعمال» در بخش فضیلت نماز شب به این نامه اشاره‌ای نمی‌کند؛ در حالی که اگر این نامه صادر شده بود، از کسانی که از آن مطّلع بود و در اختیار داشت، فرزندش شیخ صدوق بود و باید در یکی از کتابهایش آن را نقل می‌کرد. صدوق در کتاب «ثواب الاعمال» روایات و طرق ضعیفی چون حسن بن علی بن حمزه واقفی را نقل می‌کند، ولی بسیار بعید به نظر می‌رسد که در فرض صدور، به این توقیع مهم و معتبر حضرت عسکری (علیه‌السلام) که به پدرش نوشته شده، هیچ اشاره‌ای نکند. 

✳️اما مؤیّد این اشکال، تعبیر «شیخی و فقیهی» است. «شیخ» به استاد گفته می‌شود و صدور چنین تعبیری از امام علیه السلام در حق کسی نامأنوس است و چنین اضافاتی، احتمال مجعول بودن توقیع را افزایش می‌دهد.

?جرعه‌ای از دریا، ج ۴، ص ۳۴۸