معرفی کتاب فقهی جواهر
جواهرالکلام فی شرح شرائع‌الاسلام
چکیده : جَواهرُ الْکَلام فی شَرْحِ شَرائعِ الْاسْلام یا جواهر الکلام کتابی است در فقه استدلالی اثر فقیه شیعه محمدحسن نجفی، مشهور به صاحب جواهر (متوفا ۱۲۶۶ق) از شاگردان سید محمد جواد عاملی و شیخ جعفر کاشف الغطاء. این کتاب، شرحی مبسوط بر شرایع محقق حلّی (درگذشته ۶۷۶ق) است و از جهت گستردگی مطالب میان کتابهای فقهی بی‌نظیر است و آرا و استدلال‌های فقهای گذشته را در اختیار فقیهان و پژوهشگران فقه قرار داده است همچنین مشهورترين و با ارزشترين آثار فقهى قرن سيزدهم مىباشد که از نظر وسعت تتبع و جمعآورى و احاطه به اقوال و دلائل نظريات فقهى علما بر تمام كتابهاى فقهى برترى دارد. این کتاب در حقیقت دائره المعارف فقه شیعه و یک مجموعه کامل فقهی است که حاوی نظریات و آرای فقهی علمای متقدم و متأخر است. کتاب جواهر از دیدگاه تمام علما و تراجم حائز اهمیت است. صاحب روضات الجنات، که معاصر صاحب جواهر بود، در وصف این کتاب چنین می نویسد: «جواهر الکلام دریای پهناور عجیبی است که تمام مراتب عملی را دارا است؛ کتاب روشنی است که هر کس هر گونه مسائل فقهی و احکام الهی را بخواهد، با تحقیقات مبسوط در آن به دست می آورد. جواهر مانند شکوفه ای است از درخت طوبا که ریشه اش در طور معنی واقع و استوار گردیده و فروعش در خانه ها ظاهر شده است». صاحب جواهر در مقدمه، سبب گزینش شرایع را به عنوان متن، جامعیت، استواری مباحث، شیوایی نثر و نیز توجه و اهتمام خاص فقها به آن دانسته و غرض خود را از تألیف جواهر، آشنا کردنِ فقه‌دانان با فواید و دقایق پنهان شرایع، تبیین ادله مسائل آن، توضیح لغزش‌های شارحان آن و پرداختن به اقوال فقها و مستندات آنها به گونه‌ای موجز، ذکر کرده است. مشهور است که نجفی تألیف جواهر را در ۲۵ سالگی آغاز کرده است. جواهر شرحی مزجی است و از این‌رو، فصل‌بندی و ترتیب ابواب آن همانند خود شرایع و شامل چهار بخش کلی عبادات ، عقود ، ایقاعات و احکام است. صاحب جواهر در ذیل تعابیر و اصطلاحات مهم در متن شرایع، به‌ویژه آنها که موضوع احکام فقهی است، به استناد منابع لغت و اصطلاح‌شناسی، به نقل و تحلیل دیدگاه‌های گوناگون در باره معنای مراد از این اصطلاحات و احیاناً نقد آنها پرداخته است. در موارد بسیاری به توضیح کوتاه متن بسنده نشده و پس از پایان یافتن جمله یا عبارت متن و ذکر یک حکم شرعی یا مسئله فقهی، در باره آن به گونه مبسوط‌تری توضیح داده شده است که معمولاً شامل تمام یا بخشی از این موضوعات می‌شود: اجماعی یا اختلافی بودن حکم ، ادله حکم مذکور، دیدگاه‌های گوناگون فقهی در باره آن با اشاره به نام فقهای موافق و مخالف یا آثار آنها و توضیح و تحلیل و نقد دلایل و مستندات آنان. مهم‌ترین ادله مورد استناد در جواهرالکلام عبارت‌اند از: قرآن ، سنّت ، اجماع یا شهرت منقول و مُحَصَّل، سیره متشرعه، سیره (بنای) عقلا و اصول عملی مانند اصل برائت ، استصحاب و اشتغال . از ادله دیگر، که استناد به آنها در این کتاب کم نیست، این موارد شایان ذکر است: « ضروری دین »، «ضروری مذهب«،«اجماع مسلمین« و «اجماع مُرکَّب«. بهره‌گیری از عامل «عرف »، به‌ویژه برای شناخت موضوعات احکام، نیز در جواهر شیوع دارد، البته اعتبار عرف از دیدگاه صاحب جواهر منوط به وجود شرایطی است. استناد به قواعد فقهی ، از جمله قاعده لا ضرر ، نیز در این کتاب چشمگیر است. بخش مهمی از مباحث جواهرالکلام را بحث و تحلیل در باره چگونگی استنباط احکام فقهی از احادیث تشکیل داده است که عمدتاً به بررسی دلالت احادیث بر آن احکام و حل تعارض احادیث با یکدیگر یا با ادله دیگر اختصاص دارد. منابعی که نام آنها در جواهر آمده و مستقیم یا غیرمستقیم از آنها استفاده شده، طیف گسترده‌ای از منابع فقهی ، اصولی، کلامی، قرآنی، حدیثی، تاریخی و ادبی را دربرمی‌گیرد. در جلد اول مباحثی چون تعريف طهارت، اقسام طهارت، اقسام آب‌ها و مبطلات وضو مطرح شده است.
