مصباح

​📚اخذ قید قصد قربت در امر

امر تعبّدی امری است که سقوط آن مشروط به قصد قربت است. قصد قربت نیز به قصد امتثال امر تفسیر شده و همین منشأ جریان این اشکال معروف در امر تعبّدی گردیده که: در امر تعبدی قصد قربت معتبر است. قصد قربت به معنای قصد امتثال امر است و تا امری وجود نداشته باشد، امتثال امر نمی‌تواند وجود داشته باشد. پس  قصد قربت متوقف بر امر است. از سوی دیگر، خطاب به امر تعبّدی متوقّف بر تصوّر موضوع و متعلّق امر من جمله قصد امتثال امر است. در نتیجه خطاب به امر تعبّدی مستلزم دور می باشد…. 

پاسخ‌های مختلفی به این اشکال بیان شده که در این نوشتار تنها به تبیین و حلّ نقاط مبهم بهترین پاسخ پرداخته خواهد شد.

👈شرط واجب بودن قصد قربت

اصلی‌ترین پاسخی که به اشکال دور بیان شده آن است که قصد قربت شرط واجب است و امر متوقّف بر وجود ذهنی شرط واجب است نه بر وجود خارجی شرط واجب. مثلا صلاة به شرط طهارت حدثیه واجب شده است. در این مثال فعلیت امر به صلاة، متوقف بر وجود ذهنی و تصور تمام شرائط صلاة من جمله طهارت است اما متوقف بر وجود خارجی طهارت نیست بلکه با فعلی شدن امر به صلاة تحصیلا لامر الشارع، تحصیل طهارت نیز لازم می شود.

البته این بیان در شرط وجوب جاری نیست زیرا هر چند در مقام جعل، امر متوقف بر تصوّر شرط وجوب است نه خارجیت شرط وجوب اما در مرتبه فعلیت وجوب، فعلیت وجوب متوقّف بر تحقق شرط وجوب است و شرط وجوب نمی تواند متوقف بر فعلیت وجوب باشد.

👈اشکال: بازگشت شرطیت قصد قربت به شرط وجوب

در اشکال به بیان شرط الواجب دانستن قصد قربت بیان شده: هر چند قصد قربت شرط واجب است اما قدرت بر شرط واجب، شرط وجوب است و باید در خارج تحقّق داشته باشد تا امر فعلی شود. پس فعلیت وجوب متوقف بر قدرت بر قصد قربت است و قدرت بر قصد قربت متوقف بر وجوب است.

👈پاسخ اول: شرط تکلیف، قدرت از غیر ناحیه امر

شهید صدر در مقام جواب تقریب کرده است: قدرت هر چند شرط تکلیف است اما شرطی عقلی برای تکلیف بوده و با دلالت لفظی اثبات نشده است. به همین  جهت منقّح موضوع قدرت، عقل است و از نظر عقلی مانع از تکلیف، عجز از سایر جهات غیر از جهت امر است. اگر از سایر جهات منهای جهت امر، عجز وجود داشته باشد، تکلیف نمی تواند فعلی شود. ولی اگر از سایر جهات عجز وجود نداشته باشد، تکلیف فعلی است.  

👈پاسخ دوم: قدرت شرط تکلیف است و لو به ملاحظه امر

ظاهر پاسخ شهید صدر به نظر تام نیست. آیت الله شبیری زنجانی تعبیر دقیق تری از پاسخ دارند که امکان دارد کلام شهید صدر نیز به آن بازگشت داشته باشد.  ایشان بیان می کنند: قدرت با ملاحظه امر، شرط تکلیف است. کلام ایشان را باید این گونه توضیح داد که قدرت حین العمل شرط تکلیف است هر چند قدرت بر تکلیف، با فعلیت امر ایجاد شود. مثلا اگر فرض شود شخصی با نبود امر، قدرت بر ادای حج ندارد اما امر به حج و وجوب آن باعث شود قدرت روحی و روانی در او ایجاد شده و سختی های حج را به جان بخرد، همین میزان قدرت، در قدرت بر تکلیف کافی است. بر عکس نیز در صورتی که بدون امر قدرت بر تکلیف باشد اما با امر عجز از تکلیف حاصل شود و نفس وجوب مثلا به علّت وسواسی بودن موجب عجز از عمل باشد، عمل به علت عجز واجب نخواهد بود….

✅خلاصه پاسخ

قدرت تعلیقی بر قصد امر، شرط فعلیت تکلیف است به این معنا که «لو صار التکلیف فعلیا لکان العبد قادرا» و تفاوتی نمی کند قدرت از سابق بوده یا با خود امر ایجاد شود. از طرف مقابل ایجاد قدرت متوقف بر فعلیت تکلیف است. در نتیجه هیچ مشکل دور یا مشکل «ما یکون فی الرتبه المتقدم یکون فی الرتبه المتأخر»، ایجاد نمی شود. همانگونه که بیان شد، کلام شهید صدر فی نفسه تامّ نیست و صرف قدرت از سایر جهات، کافی در فعلیت تکلیف نیست زیرا اگر از سایر جهات قدرت داشته باشد و با نفس امر، همین قدرت از سایر جهات سلب شود – در مثال وسواسی که بیان شد- فعلیت تکلیف صحیح نیست.

​🌺 اخلاص نیّت برتر است یا عبادت سخت؟

تفسیر الامام العسکری(علیه‌السلام) و قال محمّد بن علیّ الرّضا(علیه‌السلام): «أفضل العبادة الإخلاص»

حضرت جواد(علیه‌السلام) فرموده که «بهترین عبادت، اخلاص است». 

👈شاید وجه آن، سخت و دشوار بودن تحصیل آنست؛ گرچه به نظر آسان می‌آید و لهذا بحث می‌کنند و می‌گویند: «نیّة المؤمن خیر من عمله» با روایت «أفضل الأعمال أحمزها» سازش ندارد؛ چون آن، نیّت را بهتر از عمل معرفی می‌کند ولی از این، عکس آن استفاده می‌شود. چون به موجب این، بهترین اعمال، سخت‌ترین آن‌ها است و لازمه‌اش آن است که عمل، بهتر از نیّت باشد چون سخت‌تر از آن است. 

👈… ولکن درست است که عبادات زحمت زیاد دارد و لهذا خیلی از مردم شانه به زیر بارش نداده و بار معصیت‌اش را به دوش می‌کشند ولی نیّت هم به این ساده و سهلی نیست؛ چون عمده در نیّت اخلاص است که دشمن قوی در کمین ان است. 

💥مثلا هنگامی که شیطان، دشمن قوی پنجه انسان، نتوانست شخص را از راه زیارت بیت‌الله منحرف کند، دست اندازی به اخلاص نیّت می‌کند. به خاطر انسان می‌اندازد که اگر من به مکّه نروم، همه مردم ملامتم می‌کنند. برادرزاده من با آن صغر سنّش به مکّه برود و من نروم! مردم به من چه می‌گویند؟! آن قرب و قدری که حاجی‌‎ها پیش مردم دارند، دیگران ندارند. …حالا این خیالات را از دل بیرون کردن سخت است………….ولی حسنش این است که این گونه خیالات شیطانی در مقدّمه عمل می‌شود؛ اما موقع عمل که شد و دستشان به جامه کعبه که رسید، آن وقت خلوص نیّت پیدا می‌شود. 

✅ عمل زحمت دارد اما دشمن ندارد؛ اما نیّت، دشمن دارد. انبار گندمش موش دارد… . پس نیّت از جهت ابتلاء بر این دشمن و دست به گریبان شدن با این راهزن، سخت‌تر از عمل و بدین وجه افضل از آن است. 
☀️برگرفته از صفحات 30-32 از کتاب اربعینیات، از آثار فقیه ربّانی آیت‌الله العظمی حاج سید احمد زنجانی

🌸🍃پس از آن که انسان به عجز و ناتوانی خویش در شناخت خالق اعتراف کرد، با گفتن الحمدلله که از افضل اذکار تسبیح است، وارد مرحله بعدی می شود. 

حضرت امام خمینی؛ در باب حمد می فرماید: «حمد خدا مساوی شکر است؛ چنانچه در روایات کثیره وارد است که، کسی که بگوید: الحمدلله، شکر خدا را ادا کرده؛ چنانچه امام صادق علیه السلام فرمود: شکر هر نعمتی، و اگر چه بزرگ باشد این است که حمد خدای عز و جل کنی.» 

🌸🍃و… امام صادق علیه السلام فرمود:… کمال شکر گفتن مرد الحمدلله رب العالمین است،…. و در حدیثی حماد بن عثمان گفت: حضرت صادق علیه السلام از مسجد بیرون آمد در حالی که مرکب آن حضرت گم شده بود. حضرت فرمود: «اگر خداوند آن را به من رد کند، حق شکر او را به جا می آورم». راوی می گوید: امام علیه السلام درنگی نکرد تا آنکه آن مرکب آورده شد. پس فرمود: «الحمدلله». قائلی عرض کرد: «فدایت شوم، آیا شما نگفتید که حق شکر خدا را به جا می آورم» 

فرمود: «آیا نشنیدی که من گفتم: الحمدلله.» 

از این روایت معلوم می شود که حمد خداوند برترین شکر لسانی است.

● … از دعاهای معروفی که دین‌داران در این ماه شریف بدان اهتمام داشته و هرروز پس از نماز آن را قرائت می‌کنند دعای معروف (یَا مَنْ أَرْجُوهُ‏…) بوده که به دو صورت در مجامع روایی نقل‌شده است .

● … محمّدِ بن ذکوان معروف به سجاد نقل می‏کند: به محضر امام صادق (علیه‌السلام) رسیدم و عرض کردم ماه رجب فرارسیده است، دعایی به من یاد بدهید که خداوند به‌واسطه آن به من خیروبرکت بدهد؛ حضرت فرمود: 

این دعا را بنویس و هرروز ماه رجب، صبح و شب و پس از هر نماز آن را بخوان!

«یَا مَنْ أَرْجُوهُ‏ لِکُلِ‏ خَیْرٍ وَ آمَنُ سَخَطَهُ عِنْدَ کُلِّ شَرٍّ یَا مَنْ یُعْطِی الْکَثِیرَ بِالْقَلِیلِ یَا مَنْ یُعْطِی مَنْ سَأَلَهُ یَا مَنْ یُعْطِی مَنْ لَمْ یَسْأَلْهُ وَ مَنْ لَمْ یَعْرِفْهُ تَحَنُّناً مِنْهُ وَ رَحْمَةً أَعْطِنِی بِمَسْأَلَتِی إِیَّاکَ جَمِیعَ خَیْرِ الدُّنْیَا وَ جَمِیعَ خَیْرِ الْآخِرَةِ وَ اصْرِفْ عَنِّی بِمَسْأَلَتِی إِیَّاکَ جَمِیعَ شَرِّ الدُّنْیَا وَ شَرِّ الْآخِرَةِ فَإِنَّهُ غَیْرُ مَنْقُوصٍ مَا أَعْطَیْتَ وَ زِدْنِی مِنْ فَضْلِکَ یَا کَرِیمُ» 

در ادامه چنین می‌خوانیم:

قال: ثمّ مدّ أبو عبد اللّه عليه السلام يده اليسرى فقبض على لحيته و دعا بهذا الدّعاء و هو يلوذ بسبّابته اليمنى، ثمّ قال بعد ذلك:يا ذَا الْجَلالِ وَ الإِكْرامِ يا ذَا النَّعْماءِ وَ الْجُودِ، يا ذَا الْمَنِّ وَ الطَّوْلِ، حَرِّمْ شَيْبَتِي عَلَى النّار

● نکته‌هایی در باره این دعا:

الف: … این دعا اختصاصی به پس از نماز ندارد و در هر وقت از ایّام ماه رجب نیز خوانده شود مطلوبیّت دارد؛…

ب: آنچه از متن روایت بر می آید این است که حضرت امام صادق علیه‌السلام از اول دعا به نشانه تضرع، محاسن شریف را گرفته و انگشت سبابه  دست را حرکت می‌دادند.

بنابراین این عمل که در بین مومنان معمول و شايع شده كه فراز آخر دعاي «يا ذاالجلال و الكرام …» را با حالت گرفتن محاسن و تكان دادن انگشت سبابه راست، مي خوانند، از متن روایت استفاده نمی‌شود.

ج: حرکت دادن انگشت سبابه یکی از آداب دعا و به نشانه تضرع می‌باشد …

🔻سوال

مدفن حضرت زینب (س) کجاست؟
🔻پاسخ

🔸در محل دفن حضرت زینب علیها السلام، سه قول وجود دارد که در این مختصر به بررسی این سه قول می پردازیم:

۱_ قبرى که در شهرک زینبیه، در نزدیکى دمشق، و در کشور سوریه وجود دارد. علماى قدیم از این مکان (شهرک زینبیه) به «غوطه‏» یا «راویه‏» تعبیر آورده‏اند.

۲_ محلى که در شهر قاهره پایتخت مصر به نام «زینبیه‏» مشهور است.

۳_ شهر مدینه نیز به عنوان محل دفن حضرت زینب علیها السلام معرفى شده است، گرچه در مدینه النبى محلى به این نام مثل دمشق و قاهره وجود ندارد.

🔻احتمال مصر

🔸براى این احتمال دلایلی بیان شده است که مهمترین آنها دلیل روایی است: نسابه عبیدلى در کتاب «اخبار الزینبات‏» ۶ روایت نقل کرده است که بر اساس مضمون آن‏ها باید حضرت زینب علیهاالسلام درمصر دفن شده باشد.

🔸اما این روایات از نظر سند و محتوا قابل اعتماد نیست. اکثر راویانى که عبیدلى این روایات را از آنان نقل کرده است، مجهول هستند و پس از بررسى و تتبع فراوان در کتب رجال وتراجم و نسب هیچ اثرى از آنان به دست نیامد. مفاد این روایات نیز خالى از تناقض و اشکال تاریخى نیست.

🔸از بررسى و تتبع در تاریخ روشن میگردد که زینبى که در مصر (قاهره) دفن شده است، زینب بنت ‏یحیى المتوج بن الحسن الانور بن زید بن حسن بن على بن ابى طالب است.

🔸ضمن اینکه تبعید کردن حضرت زینب(س) به شهر دیگری غیر از شهر شام، برای حکومت اموی یزید، کار صحیح و عاقلانه ای نبوده است؛ مردم مصر از معارف بدور بودند و از ظلم خلفاء ناراضی، پس تبعید به چنین شهری که مغبوض معاویه بن ابوسفیان بوده است، با عقل سازگاری ندارد. 

🔻احتمال مدینه

🔸علامه فقید سید محسن امین معتقد است که حضرت زینب در مدینه دفن شده است و براى این مطلب دلیل مى‏ آورد که: بازگشت‏ حضرت زینب پس از فاجعه کربلا به مدینه، قطعى و مسلم است اما خروج مجدد او از این شهر ثابت نشده است، بنابراین باید گفت: در مدینه وفات یافته و در همانجا دفن شده است.

🔸در نقد این مطلب باید گفت: گرچه دفن حضرت زینب در مدینه (بقیع) یک امر ممکن و کاملا طبیعى است، اما باید توجه داشت که اگر ایشان در این قبرستان دفن شده بود، طبعا قبرش با توجه به شخصیت و عظمت مقامش مشخص مى‏ شد. در حالى که در هیچ یک از کتب مربوط به تاریخ مدینه و مزارات این شهر نامى از محل قبر او به میان نیامده است.

🔸از طرف دیگر موضوعات تاریخى جاى اعمال استصحاب نیست که بگوییم: بازگشت‏ حضرت زینب به مدینه قطعى است، اما خروج او از این شهر ثابت نشده است، پس در همان شهر و همانجا به خاک سپرده شده است.

🔻احتمال شام

🔸محدث نوری گوید: علت مسافرت حضرت زینب از مدینه به شام، این بود که قحطی شدیدی در حجاز و مدینه پدید آمد. عبدالله بن جعفر شوهر حضرت زینب تصمیم گرفت به شام سفر کند، و پس از نابودی قحطی، به حجاز بازگردد. او به سوی شام حرکت نمود، و زینب در این سفر همراه شوهرش بود. آنها به شام آمدند، و در آنجا اقامت نمودند، و پس از مدتی حضرت زینب بیمار شد و بر اثر آن از دنیا رفت. و پیکر مطهرش در همانجا که ملک عبدالله بود و هم‌اکنون بارگاه حضرت زینب در آن قرار دارد، به خاک سپرده شد.

🔸این قول به ذهن (و حق) نزدیکتر است الا آنکه دلیل تاریخی ندارد و در کتب تاریخ و انساب و سیر و تراجم آثار صحیحی ندارد.