مصباح

🔸تاریخچه فقه حکومتی در اسلام

🔹اصول اولیه و ریشه‌های اصلی فقه حکومتی اسلام، مانند هر مسئله اسلامی دیگر در قرآن مجید و سنت رسول خدا و ائمه معصومین (ع) قرار دارد و از لحاظ تاریخی پیدایش و شکل‌گیری فقه حکومتی هم‌زمان و همزاد با پیدایش «فقه عمومی اسلام» است.

🔹تفویض ولایت اطاعت، قضاء، حسبه، اقامه حدود و تعزیرات و به‌طور کلی حق تأسیس حکومت اسلامی و اداره امور جامعه مسلمانان بر موازین قسط و عدل و انجام تکلیف امربه‌معروف و نهی از منکر، گردآوری وجوهات شرعی و مالیات‌های مناسب و مصرف آن در موارد لازم و نافع به حال همگان، از جمله شئون و اختیارات «ولی‌فقیه» در عصر غیبت است که از اهم مسائل فقه حکومتی اسلام به شمار می‌آید.

🔹روایاتی که از ائمه معصومین (ع) به ما رسیده است، مواد اولیه و بافت اصلی فقه حکومتی اسلام در کتب فقهی موجود شیعه را تشکیل می‌دهد. 

🔹بر این اساس، فقه حکومتیِ ما میراث گران‌قدری است که از عصر پیامبر و ائمه معصومین باقی مانده و در دوره‌های بعد، تهذیب و تطور یافته است

🔸 معرفی_مقاله: مبانی دولت اسلامی در الگوی اسلامی، ایرانی پیشرفت از دیدگاه امام خامنه‌ای

🔹مبانی دولت اسلامی به طور کلی مشتمل بر مبانی تصوری و تصدیقی است. منظور از مبانی تصوری، تعریف و تلقی از دولت اسلامی به گونه ای است که تصور آن باعث تصدیق آن گردد. 

🔹در این زمینه، ضمن تعریف لغوی و اصطلاحی دولت اسلامی، تلقی و تصور از دولت اسلامی در الگوی اسلامی ـ ایرانی باید منطبق بر تلقی و تصورات امام خامنه ای باشد.

🔹بر اساس آن: دولت اسلامی، امانتی الهی، وظیفه ای علمی، ابزاری برای اقامه حق، ناشی از قانون الهی، غیر استبدادی، ناظر به مصالح مادی و معنوی مسلمانان و متکی به هدایت الهی و اراده مردمی است.

🔹منظور از مبانی تصدیقی دولت اسلامی، در واقع مبانی استدلالی آن می باشد که مشتمل بر دو قسم است: مبانی دور و مبانی نزدیک. مبانی دور امری فلسفی و گسترده در عرصه مباحث هستی شناختی، انسان شناختی، معرفت شناختی و مانند آن است.

🔹در حوزه مبانی انسان شناختی امام خامنه ای به همه جنبه های انسان توجه می کند و خدامحوری و حیات طیبه را مطرح می کند. در حوزه معرفت شناختی علاوه بر عقل، منابع وحیانى، شرع و تجربه هاى انسانى اهمیت دارد.

🔹از نظر هستی شناختی دولت اسلامی، علل صوری آن، سیاست و علل مادی آن را مبتنی بر فرهنگ می داند و در حوزه علل فاعلی و غایی در الگوی اسلامی ـ ایرانی، توسعه اقتصادی در جهت توسعه فرهنگی و توأمان جهت تعالی معنوی و اخلاقی است.

🔹از بعد روش شناختی دولت اسلامی از هر روشی استفاده نمی کند و بر «ارزش محور»  بودن روش ها تاکید دارد. مبانی نزدیک دولت اسلامی دارای شاخصه هایی است که مهمترین آنها در قالب بایدهای دولت اسلامی عبارتند از: سلامت اعتقادی و اخلاقی، خدمت به خلق، عدالت، سلامت اقتصادی. مبارزه با فساد، قانون گرایی، مواجهه با نظام سلطه، حکمت، درون زا و برون گرا است.

🔸شهید مطهری؛ طراح خطوط بنیادینِ اندیشه اقتصادِ اسلامی

دکتر #عادل_پیغامی در گفتگو با #وسائل:

🔹شهید آیت الله مطهری نسبت به نظام اقتصادی بی توجه نبوده است و حتی می توان گفت که اولویت لازم و به اندازه ای هم در ذهن ایشان، مسائل اقتصادی داشته است. 

🔹متاسفانه به دلیل اینکه در حوزه و دانشگاه، مباحث فلسفی اقتصاد جایگاهی ندارد و ما تقریبا در کرسی های دانشگاهی نیز قالب فلسفه اقتصادی نداریم، از این جهت آن لایه ای از اندیشه های شهید مطهری که فلسفه اقتصادی اسلام را در دنیای معاصر با مقتضیات زمان و مکان فعلی، برای انقلاب اسلامی تدوین شده است، آنگونه که باید مورد توجه قرار نگرفته و بحث نشده است.

🔹نوآوری هایی که ایشان در اندیشه اقتصادی اسلام مطرح کردند یا از دل متون است و از قرآن و سنت استخراج کردند و یا از مباحث علمای پیشین ما به ویژه در حوزه فقه و فلسفه مورد توجه قرار داده است و بر اساس آن به سئوالات اصلی و معاصر اقتصادی پاسخ دادند، متاسفانه مورد توجه قرار نگرفته است.

🔹مباحث اقتصادی ایشان معمولا در دو کتاب «نظری به نظام اقتصادی اسلام» و «بهره و ربا و نظری به بیمه» بسنده می شود و همین یک آسیبی در برگرفتن توشه از مباحث اقتصادی ایشان بوده است زیرا این مباحث به همین دو کتاب محدود نمی شود. 

🔹چه بسا قله مباحث اقتصادی ایشان را باید در کتاب «فلسفه تاریخ» و «نقدی بر مارکسیسم» و حتی کتابی مثل «بیست گفتار» و یا کتاب «نظام حقوقی زن در اسلام» و برخی از یادداشت های ایشان باید جستجو کرد.

🔹به عنوان مثال بحثی که ایشان در تفاوت بین عقل و جود در کتاب بیست گفتار فرمودند و نگاهی که به فلسفه حق دارند از حیث علل غایی و فاعلی، بحث بسیار عمیق و کارگشایی در عرصه فلسفه اقتصاد است. 

🔹در کتاب «نظام حقوقی زن در اسلام» ظاهرا شما بحث اقتصادی مشاهده نمی کنید اما بنیان های رویکرد و رهیافت حقوق طبیعی که یکی از پایه های اصیل اندیشه اسلامی در فلسفه اقتصادی است در این کتاب مطرح شده است.

🔹متأسفانه ما الان در حوزه و دانشگاه درگیر برخی مسائل پیش پا افتاده‌ هستیم، نظیر اینکه شهید مطهری یک کتابی در حوزه اقتصاد داشت که بعد از شهادت ایشان، جمع آوری شد حال آنکه شاید بالغ بر 30 درصد محتوای آن کتاب توسط مؤلف نوشته شده است و این اصلا کتاب شهید مطهری نیست

🔸تاکید شهید مطهری بر تربیت در دوران کودکی

🔹تعلیم و تربیت اسلامی از دیدگاه استاد شهید مرتضی مطهری بر چند رکن اساسی مبتنی است. نخستین رکن تعلیم و تربیت اسلامی اهتمام به پرورش فکر و اندیشه آدمیان است. 

🔹اسلام بر اصل مسئله علم آموزی و تعقل تأکید فراوانی کرده و علاوه بر آن درباره خصوصیات علمی که انسان ها باید در پی آموختن آن باشند نیز به تفصیل سخن گفته است.

🔹روح انسان در زمان کودکی، حالت قابل انعطافی دارد و مانند همان ماده شل است. هر چه انسان بزرگتر شود قابلیت انعطاف آن کمتر می‌شود. بر همین اساس گفته اند: العلم فی الصغر کالنقش فی الحجر. 

🔹البته دانشمندان امروز هم به تربیت دوران کودکی بیشتر اهمیت می‌دهند. بچه‌ای که در کودکستان است از بچه دبستانی و بچه دبستانی از نوجوان دبیرستان و نوجوان دبیرستان از جوان دانشگاه، جنبه پذیرشش بیشتر است.

🔹انسان در سن 50 سالگی شخصیتش منعقد می‌شود. البته مبالغه نباید کرد. انسان یک موجود قابل تغییر و قابل توجه و بازگشت است و ممکن است در سن 100 سالگی هم خود را تغییر دهد ولی شک نیست که حالات روحی کم کم ملکه می‌شود و برگرداندن آنها دشوار می‌گردد.

🔸رویکرد استنباطی فقه حکومتی در قالب مثال

🔹از منظر فقه کیفری اسلام، نخست) افزون بر قتل خطایى، بر قتل عمدی نیز کفاره مترتّب مى شود؛ دوم) قول اقوی آن است که با فوت یا قصاص قاتل، کفاره از وی ساقط نمى شود؛ در مقابل، قول دیگر که قول مشهور فقیهان است، آن است که با فقدان قاتل، کفاره هم منتفى مى شود؛ به ویژه زمانى که قاتل قصاص شده باشد.

🔹اما از نظر گاه فقه حکومتى، افزون بر سیاست حمایتى شرع از بزه دیده، در جرائم مستوجب کفارۀ مالى از جمله قتل عمد، مؤلفه هایى مانند حمایت و صیانت از منافع و مصالح عمومى و اجتماعى، تأمین عدالت و رفع فقر، گرسنگى و برهنگى از اهمیت بسزایى برخوردار است.

🔹بر این اساس، اصولا کفارات پیش از اینکه عبادت محض و تکلیف شخصى باشند، گاهى (مثل کفارۀ قتل عمد) عقوبت اند و از حقوق الله یا حقوق عمومى تلقى مى شوند. 

🔹پس با قصاص یا فوت قاتل قابل اسقاط نیستند. در نتیجه، ورثۀ او مکلف اند این دین و حق عمومى را از اموال او خارج سازند و به نیابت از او در موارد مصرفش خرج کنند.

🔹بدیهى است در صورت امتناع ورثه از اقدام به این امر، حاکم اسلامى مى توانـد از باب وجوب اقامه و تولى امور حسبیه دست به این کار بزند. 

🔹احتساب کفارات مالى به ویژه کفاراتى که جنبۀ عقوبتى دارند (به عنوان یکى از منابع مالى دولت اسلامى) نیز توجیه کنندۀ این مهم است. 

🔹اهتمام دولت اسلامى به قانونمندکردن و اخذ این کفارات مى تواند بخشى از فقر و گرسنگى را از چهرۀ جامعه بزداید.