مصباح

????

✍اعطای منابع نفتی به غرب با قرارداد کنسرسیوم

پس از کودتای 28 مرداد و سقوط مصدق، با انعقاد قرارداد کنسرسیوم ، نفت به ظاهر ملی شده از تسلط ایران خارج شده و در اختیار شرکت های غربی قرار گرفت. طبق این معاهده 40 درصد سهام نفت ایران به 5 کمپانی آمریکایی، 40 درصد به شرکت نفت ایران و انگلیس، 14 درصد به يك کمپانی نفتی هلندی و 6 درصد باقی مانده به یک کمپانی نفتی فرانسوی واگذار شد. حق انحصاری استفاده از تمام تاسیسات برای تمام دوره قرارداد در اختیار کنسرسیوم قرار گرفت. همچنین به موجب این قرارداد کمپانی های مذکور اجازه یافتند در هر نقطه از ایران عملیات اکتشاف و استخراج را با هزینه دولت ایران انجام دهند. کمپانی های فوق همچنین اختیارات وسیعی در بنادر، راه آهن، سرویس تلفن و تلگراف و بی سیم و هواپیمائی ایران بدست آوردند. کنسرسیوم حتی درصدی از نفت صادراتی را برای فروش مستقیم در اختیار ایران قرار نداد و حتی ایران را به پرداخت غرامت به بریتیش پترولیوم محکوم کرد. با این وجود زاهدی هنگامی که لایحه کنسرسیوم را به مجلس ارائه داد، در توجیه آن مدعی شد: «ما با این قرارداد توانستیم کلاه بزرگی سر انگلیس و آمریکا بگذاریم!» این درحالی بود که دنیس رایت کاردار سفارت بریتانیا در ایران اعتقاد داشت که براساس فرمول کنسرسیوم «ایران ظاهرا حاکمیت بر نفت را در اختیار داشت درحالی که کنترل واقعی در دست کنسرسیوم بود.»

به این ترتیب شکل قرارداد ایران با کنسرسیوم نفت نمونه امتیازنامه ای به نفع امپریالیست ها بود که به شدیدترین وجه ممكن منافع ملی و استقلال ایران را زیر پا می گذاشت. در تابستان سال 52 و پس از ملاقات شاه و رؤسای کمپانی های نفتی غربی در شهر «سن ورتیس» انگلستان، قرارداد کنسرسیوم با بندهای جدید به مدت 20 سال دیگر تمدید شد. دو سال بعد شاه اعتراف کرد که کنسرسیوم نفت کاملا به ضرر ایران بوده است. نکته حائز اهمیت در مورد محتوای کلیه قراردادهای نفتی ایران قبل از انقلاب، از قرارداد دارسی تا قرارداد کنسرسیوم، این است که صنعت نفت ایران از همان ابتدا نه براساس نیازهای کشور، بلکه در جهت سیاست های استعماری غرب تنظیم شده بود. بنابراین ، صنعت نفت ایران که باید در جهت رشد و توسعه اقتصادی کشور به کار گرفته می شد تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی در اختیار نظام های سلطه گر بود. بدین ترتیب می توان گفت که تا پایان دوره سلطنت پهلوی هرگز اصول ملی شدن صنعت نفت در ایران اجرا نشد و کماکان شرکت های نفتی خارجی نقش تعیین کننده ای در روند استخراج، تولید و صدور نفت ایران برعهده داشتند.